Η Αμερική μνημονεύει αυτό το μήνα δυο γκρίζες επετείους: την 11η και την 15η Σεπτεμβρίου. Σχεδόν 10 χρόνια πέρασαν από τότε που οι ισλαμιστές του Οσάμα μπιν Λάντεν κατέλαβαν δύο αεροσκάφη και τα συνέτριψαν πάνω στους Δίδυμους Πύργους. Το αποτέλεσμα ήταν ο θάνατος 3000 ανθρώπων και ο μετασχηματισμός των σχέσεων της Αμερικής με τον κόσμο. Δύο χρόνια πέρασαν από τότε που η κατάρρευση των Lehman Brothers οδήγησε σε μια παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση και συνήγειρε φόβους για μια νέα Μεγάλη Ύφεση.Και τα δύο αυτά γεγονότα έλαβαν χώρα στο Μανχάταν, σε μικρή απόσταση το ένα από το άλλο. Και τα δύο αυτά γεγονότα άλλαξαν ριζικά τον κόσμο. Αλλά όταν έρθει η ώρα να γραφτεί η ιστορία, ποιο θα κριθεί ως πιο σημαντικό;
Θα είναι η μεγάλη χρηματοπιστωτική κρίση. Αυτό μπορεί να μοιάζει εκ πρώτης όψεως παράξενο. Για τη μεγάλη πλειοψηφία των Αμερικανών είναι η 11η Σεπτεμβρίου που σηματοδοτεί οριστικά το τέλος μιας εποχής. Η 11η Σεπτεμβρίου αποτελεί το τρομακτικό τέλος μιας ειρηνικής 10ετίας που ξεκινά από την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και καταλήγει στην επίθεση κατά των ΗΠΑ. Από την 11η Σεπτεμβρίου ξεκίνησαν δύο πόλεμοι, στο Αφγανιστάν και το Ιράκ. Η Αμερική ενεπλάκη σε σύγκρουση με το μαχητικό Ισλάμ και σε έναν ‘πόλεμο ενάντια στην τρομοκρατία’ που συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Αντιθέτως, οι χειρότεροι φόβοι που προήλθαν από την κατάρρευση των Lehman δεν έγιναν πραγματικότητα. Δεν είχαμε εν τέλει Μεγάλη Ύφεση. Η οικονομία έχει ήδη ανακάμψει. Ούτε η παγκοσμιοποίηση – η μέγα - τάση των τελευταίων 30 χρόνων – αντιστράφηκε. Παρά ταύτα είναι η χρηματοπιστωτική κρίση που θα αποδειχτεί το μεγάλο σημείο καμπής – όχι μόνο σε ό,τι αφορά την οικονομία αλλά και σε ό,τι αφορά τη γεωπολιτική. Και αυτό επειδή είναι η 15η Σεπτεμβρίου και όχι η 11η που πραγματικά σηματοδοτεί το τέλος της λεγόμενης ‘μονοπολικής εποχής’.
Οι επιθέσεις του 2001 στη Νέα Υόρκη και την Ουάσιγκτον, όσο ανατριχιαστικές κι αν ήταν, δεν κλόνισαν την αμερικανική ηγεμονία στο παγκόσμιο πολιτικό και οικονομικό σύστημα. Αντιθέτως, οδήγησαν στη δραματική επαναβεβαίωση της αμερικανικής ισχύος. Οδήγησαν σε μια εξαιρετικά σύντομη ανατροπή δύο κυβερνήσεων στην άλλη πλευρά του κόσμου.
Αμέσως μετά τον πόλεμο στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν, ο Λευκός Οίκος του προέδρου Μπους και των υποστηρικτών του ένιωθε πιο σίγουρος για την αμερικανική ισχύ από κάθε άλλη φορά. Ο Τσαρλς Κραουτχάμερ, ο συντηρητικός αρθρογράφος που εισήγαγε τη φράση ‘μονοπολική εποχή’ καλωσόρισε τη νίκη στο Ιράκ χαιρετίζοντας τη γένεση ‘ενός κόσμου υπό την κυριαρχία μίας και μόνης υπερδύναμης που κανείς αντίπαλος δεν μπορούσε να απειλήσει’.
Το 2008 είχε γίνει μεν σαφές ότι οι αρχικές στρατιωτικές νίκες στο Ιράκ και το Αφγανιστάν είχαν δώσει τη θέση τους σε κάτι πιο ασαφές και απογοητευτικό. Αλλά η αμερικανική οικονομική ισχύς εξακολουθούσε να παρέχει μια αξιόπιστη βάση για την παγκόσμια πολιτική ισχύ της χώρας.
Ήταν η χρηματοπιστωτική κρίση που άλλαξε αυτή τη βεβαιότητα, και ίσως να την άλλαξε για πάντα. Την επαύριο της κρίσης η Αμερική έχει πολύ μεγαλύτερη συνείδηση των ορίων της ισχύος της. Ακόμα και όταν ανακοίνωνε ότι θα ενισχύσει τα αμερικανικά στρατεύματα στο Αφγανιστάν, ο Αμερικανός πρόεδρος Μπάρακ Ομπάμα σημείωνε: «Απλά δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το κόστος αυτών των πολέμων». Οι περικοπές των πολεμικών δαπανών έχουν ήδη δρομολογηθεί.
Η Αμερική δεν έχει όμως μόνο συνείδηση των ορίων της ισχύος της. Έχει συνείδηση και της ισχύος των εν δυνάμει ανταγωνιστών της. Στα πρώτα στάδια της οικονομικής κρίσης, η συμβατική προσέγγιση ήταν ότι ο κόσμος θα κυλούσε σε μια συγχρονισμένη ύφεση. Αλλά να που η Κίνα και οι άλλες αναδυόμενες οικονομίες της Ασίας ανέκαμψαν πολύ ταχύτερα από την Αμερική και τις υπόλοιπες χώρες της Δύσης.
Η χρηματοπιστωτική κρίση έκανε τους Αμερικανούς να συνειδητοποιήσουν ότι η λεγόμενη ‘κινεζική πρόκληση’ δεν είναι κάτι που αφορά το μακρινό μέλλον – είναι κάτι που συμβαίνει εδώ και τώρα. Μπορεί να απέχουμε τουλάχιστον 15 χρόνια από την ημέρα που το μέγεθος της κινεζικής οικονομίας θα ξεπεράσει το μέγεθος της αμερικανικής, όμως από κάποιες σημαντικές απόψεις η Κίνα είναι ήδη κυρίαρχη. Έχει τα μεγαλύτερα παγκόσμια αποθεματικά. Είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας του κόσμου. Είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός ατσαλιού και αερίων του θερμοκηπίου. Είναι η μεγαλύτερη αγορά αυτοκινήτων. Και είναι, από σήμερα κιόλας, ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος άλλων σημαντικών αναδυόμενων οικονομιών, όπως η Ινδία και η Βραζιλία.
Προς το παρόν, η Αμερική παραμένει η κυρίαρχη δύναμη στον Ειρηνικό Ωκεανό, που αποτελεί την ‘πίσω αυλή’ της Κίνας. Αλλά μέσα στα επόμενα χρόνια ενδέχεται να δούμε την ανάδυση μιας κινεζικής πρόκλησης στην αμερικανική ηγεμονία επί του Ειρηνικού. Αυτός ο νέος τύπος αντιπαλότητας ενισχύει ήδη την αμερικανο-κινεζική ένταση - ας δούμε την τρέχουσα προσπάθεια για την προώθηση προστατευτικής νομοθεσίας στο Κογκρέσο.
Οι αναταραχές της 11ης και τις 15ης Σεπτεμβρίου έφεραν στο φως διαφορετικούς τύπους προκλήσεων στην αμερικανική ισχύ. Το βίαιο πολιτικό Ισλάμ έχει ακόμα τη δυνατότητα να προκαλέσει τεράστιες ζημιές. Αλλά η ιδέα ότι η μεγάλη γεωπολιτική τάση του 21ου αιώνα θα έγκειτο στη δημιουργία ενός παγκόσμιου ισλαμικού χαλιφάτου – που ‘έπαιξε’ πάρα πολύ και στο αμερικανικό ραδιόφωνο – ήταν καθαρή φαντασίωση. Είναι δύσκολο να σκεφτούμε κάποια φιλοσοφία λιγότερο προσαρμοσμένη στη νεωτερικότητα από τον φονταμενταλισμό του Οσάμα μπιν Λάντεν. Στην πραγματικότητα μια ειρωνική συνέπεια της 11ης Σεπτεμβρίου είναι ότι έπεισε τις Ηνωμένες Πολιτείες να καταναλώσουν μια ζωτική δεκαετία διοχετεύοντας πολύτιμους πόρους σε έναν πόλεμο που αφορούσε τη λάθος απειλή.
Αντιθέτως, είναι πολύ πιθανό ότι όπως ο 20ος αιώνας ήταν ο αιώνας της Αμερικής, έτσι ο 21ος θα είναι ο αιώνας της Ασίας. Ο οικονομικός μετασχηματισμός που βρίσκεται στη βάση αυτής της αλλαγής στην κατανομή της παγκόσμιας ισχύος βρισκόταν ήδη σε εξέλιξη πριν την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση. Αλλά η κρίση θα καταγραφεί ως η συγκυρία που από τη μια αποκάλυψε και από την άλλη επιτάχυνε τη διάβρωση της δυτικής κυριαρχίας. Γι’ αυτό η 15η Σεπτεμβρίου μπορεί εν τέλει να γραφτεί στην ιστορία με πιο μεγάλα γράμματα από την 11η.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου